Johannine Comma and Dutch Bibles

From Textus Receptus

The Johannine Comma appears in most Dutch bibles of the reformation and post reformation era. When Martin Luther translated the Greek text of Erasmus for his New Testament, he followed the 1519 edition which omitted the comma. While Luther was one of the first to translate from the Greek text of Eramsus, the omission of the comma soon became an anomaly as most other versions followed Erasmus' third, and subsequent editions.

In Dutch, the first printed edition of the New Testament was Jan van Ghelen's 1524 edition which was based upon the Latin Vulgate, which included the Comma Johanneum.

The comma also appeared in Willem Vorsterman's 1531 publication of the Vorsterman Bible which was also based upon the Vulgate. In 1528 Vorsterman, with civil and ecclesiastical approval, published the first complete Dutch Bible. The title page and the prologue give the impression that he brought to light a new translation of the Vulgate, but this was not the case. The translation of the Old Testament is very similar to Van Liesvelt's bible from 1526, except in certain passages where the Vulgate deviated from the Liesvelt text, a translation from the Vulgata was given, while the Liesvelt text was placed in the margin. The New Testament of the first edition goes back to the Luther text, while the New Testament in the edition from 1531, goes further back, to the comma inclusive texts of Erasmus.

Christoffel van Ruremund had been printing Lutheran bibles, and in 1525 he made a Dutch translation of Luther's German New Testament, including a Lutheran prologue and notes. This edition omits the comma. Based upon earlier editions, and also the Vulgate and the Greek, the 1542 Liesveldt bible has the comma. The 1560 Biestkensbible was based upon Luther's bible, which had its foundation upon the second edition of Erasmus, which lacked the comma. The 1648 Visscher Bible was and updated "Luther" edition based upon the 1560 Biestkensbible, but included the comma, as it had become accepted as the standard Dutch reading at 1 John 5:7-8.

1 John 7-8

1531 ^[7] Want drie zijnder die getuych gheuen inden hemel, die vader, twoort, ende die heylige geest, ende dese drie zijn een. ^[8] Ende drie zijnder die getuych geuen inder aerde, die geest, ende twater, ende bloet, ende dese drie zijn een. (Vorsterman Bible)
1542 ^[7] Want drie sijnder, die daer inden hemel getuyge geuen, Die vader, dat woort, ende die heylige geest. Ende dese drie sijn een, ^[8] Ende drye sijnder die daer getuyge geuen inder aerden, die geest, dat water ende dat bloet, ende die drie sijn een. (Liesvelt Bible)
1548 ^[7] Want drij isser die ghetuyghenis gheuen inden hemel. Die vader, dwoert, ende die heylighe gheest, ende dese drij sijn een. ^[8]Ende drij esser die ghetuyghenis gheuen op deerde. Den gheest, dwater, ende tbloet, ende dese drij sijn een. (Leuven Bible)
1560 ^[7] Want drie zijnder die daer getuychenisse geuen op Aerden, ^[8] De Gheest, ende dat Water, ende dat Bloet, ende die drie zijn by malcanderen. (Biestkensbible)
1562 ^[7] Want dry zijnder die ghetuygenisse gheuen h+ inden Hemel, de Vader, het Woort, ende de heylighe Gheest, ende die dry zijn een. ^[8] Ende dry zijnder die ghetuyghenisse gheuen op der Aerden: de Gheest, ende het water, ende het bloet: ende die dry zijn tot eenen. (Deux-Aes Bible)
1637 ^[7] Want Drie zijn er, Die getuigen in den hemel, de Vader, het Woord en de Heilige Geest; en deze Drie zijn Een. ^[8] En drie zijn er, die getuigen op de aarde, de Geest, en het water, en het bloed; en die drie zijn tot een. (Statenvertaling)
1648 ^[7] Want drie zijnder die getuygen in den Hemel, de Vader, het Woort, ende heylige Geest: ende dese drie zijn een. ^[8] Ende drie zijnder die getuygen op Aerden, de Geest, ende het Water, ende het Bloet: ende b die drie zijn by malkanderen. (Visscher Bible)

Year	text	text
1531	Want drie zijnder die getuych gheuen inden hemel, die vader, twoort, ende die heylige geest, ende dese drie zijn een. (Vorsterman Bible)	Ende drie zijnder die getuych geuen inder aerde, die geest, ende twater, ende bloet, ende dese drie zijn een. (Vorsterman Bible)
1542	Want drie sijnder, die daer inden hemel getuyge geuen, Die vader, dat woort, ende die heylige geest. Ende dese drie sijn een, (Liesvelt Bible)	Ende drye sijnder die daer getuyge geuen inder aerden, die geest, dat water ende dat bloet, ende die drie sijn een. (Liesvelt Bible)
1548	Want drij isser die ghetuyghenis gheuen inden hemel. Die vader, dwoert, ende die heylighe gheest, ende dese drij sijn een. (Leuven Bible)	Ende drij esser die ghetuyghenis gheuen op deerde. Den gheest, dwater, ende tbloet, ende dese drij sijn een. (Leuven Bible)
1560	Want drie zijnder die daer getuychenisse geuen op Aerden, (Biestkensbible)	De Gheest, ende dat Water, ende dat Bloet, ende die drie zijn by malcanderen. (Biestkensbible)
1637	Want Drie zijn er, Die getuigen in den hemel, de Vader, het Woord en de Heilige Geest; en deze Drie zijn Een. (Statenvertaling)	En drie zijn er, die getuigen op de aarde, de Geest, en het water, en het bloed; en die drie zijn tot een. (Statenvertaling)
1648	Want drie zijnder die getuygen in den Hemel, de Vader, het Woort, ende heylige Geest: ende dese drie zijn een. (Visscher Bible)	Ende drie zijnder die getuygen op Aerden, de Geest, ende het Water, ende het Bloet: ende b die drie zijn by malkanderen. (Visscher Bible)

1637 Statenvertaling footnotes

7 ¹⁵ Want ¹⁶ dry zijnder die getuygen ¹⁷ in den Hemel, de Vader, ¹⁸ het Woort, ende de Heylige Geest: ende ¹⁹ dese dry zijn ²⁰ een.

15 Dit vers, alsoo het een seer klaer getuygenisse vervat van de Heylige Dryvuldigheydt, schijnt van de Arrianen uyt eenige boecken uytgelaten geweest te zijn, maer wort in meest alle Griecksche boecken gevonden ende selfs oock by vele oude ende aensienlicke Leeraers, die voor de tijden der Arrianen geleeft hebben, tot bewijs der Heylige Dryvuldigheyt daer uyt bygebracht: ende de tegenstellinge van de getuygen op der aerde vers 8. toont klaerlick dat dit vers daer wesen moet, gelijck blijckt uyt het vers 9. daer gesproken wordt van dit getuygenisse Godts.

16 N. persoonen, ende onderscheydene getuygen.

17 D. geven hier van uyt den hemel een hemelsch ende Godtlick getuygenisse, aen het welck niet en mach getwijfelt worden. Siet Mat. 3.16, 17. ende 17.5. Ioan. 3.31. Act. 2.1, etc.

18 D. de Sone Godts. Siet Ioan. 1.1.

19 N. persoonen. Siet Matth. 3.16, 17. ende 28.19.

20 N. van wesen ende natuere: die alle drie van dese sake gesamentlick ende eenerley getuygen. Een seer klaer bewijs ende getuygenisse van de Dryheyt der persoonen in het eenigh Godtlick wesen. Siet Ioan. 10.30.

8 Ende ²¹ dry zijnder die getuygen op de aerde, ²² de Geest, ende het water, ende het bloedt: ende die dry zijn ²³ tot een.

21 D. drie getuygen zijnder oock op der aerden die ’t selve getuygen.

22 D. de Geest der aenneminge tot kinderen, die den geloovigen in de Gemeynte hier op der aerden gegeven wort, ende het water der wedergeboorte, door welck de geloovige van hare gemeynschap met den Vader ende den Soon versekert worden, ende het bloedt des Nieuwen Testaments, waer door sy verkrijgen vergevinge harer sonden, ende versoeninghe met Godt. Andere verstaen door den Geest, de leere des Euangeliums, ende door het water het Sacrament des Doops, ende door het bloedt, het Sacrament des Avontmaels, door welcke drie middelen de geloovige inde Kercke hier op der aerden van de vergevinge harer sonden door Christum, ende van ’t eeuwige leven, als door drie vaste getuygen, versekert worden. Siet oock de aenteeck. op het 6 vers.

23 D. sien op eenerley sake, ende geven daer van eenerley getuygenisse, Namel. dat Iesus is de Salighmaker ende de Sone Godts vers 5.

1 · 2 · 3 · 4 · 5 · 6 · 7 · 8 · 9 · 10 · 11 · 12 · 13 · 14 · 15 · 16 · 17 · 18 · 19 · 20 · 21 · 22 · 23 · 24 · 25 · 26 · 27 · 28 · 29 · 30 · 31 · 32 · 33 · 34 · 35 · 36 · 37 · 38 · 39 · 40 · 41 · 42 · 43 · 44 · 45 · 46 · 47 · 48 · 49 · 50 · 51 · 52 · 53 · 54 · 55 · 56 · 57 · 58 · 59 · 60 · 61 · 62 · 63 · 64 · 65 · 66 · 67 · 68 · 69 · 70 · 71 · 72 · 73 · 74 · 75 · 76 · 77 · 78 · 79 · 80 · 81 · 82 · 83 · 84 · 85 · 86 · 87 · 88 · 89 · 90 · 91 · 92 · 93 · 94 · 95 · 96 · 97 · 98 · 99 · 100 · 101 · 102 · 103 · 104 · 105 · 106 · 107 · 108 · 109 · 110 · 111 · 112 · 113 · 114 · 115 · 116 · 117 · 118 · 119 · 120 · 121 · 122 · 123 · 124 · 125 · 126 · 127 · 128 · 129 · 130 · 131 · 132 · 133 · 134 · 135 · 136 · 137 · 138 · 139 · 140 ·